Çocuklarda Dürtüsellik: “Neden Dayanamıyor?” Sorusu Üzerine

Şelale Özbebit
5 Eki
2 dakikada okunur

Güncelleme tarihi: 15 Kas

Çocuğunuzun bazen düşünmeden hareket ettiğini, sabırsız davrandığını ya da bir şeyi hemen yapmak istediğini fark ediyor musunuz? Bu durum çoğu zaman “inatçılık” gibi görünse de, aslında dürtüsellik adı verilen bir davranış biçiminin yansıması olabilir.

Dürtüsellik, çocuğun bir davranışı sonuçlarını düşünmeden gerçekleştirmesi anlamına gelir. Bu, bir “istek–eylem” zincirinin arasında yeterince durup düşünememekten kaynaklanır. Yani çocuk “ne olur?” diye sormadan, içinden geldiği gibi davranır.

🌱 Dürtüsellik Nedir?

Dürtüsellik, beynin “dur ve düşün” bölgesi olan ön frontal lob yeterince olgunlaşmadığında sık görülür. Bu yüzden özellikle okul öncesi ve ilkokul döneminde daha belirgindir. Dürtüsel çocuklar genellikle:

Söz keser, sırasını beklemekte zorlanır,
Düşünmeden konuşur ya da hareket eder,
Oyunlarda kurallara uymakta zorlanır,
Hızlı karar verir ama çabuk pişman olur,
“Dayanamıyorum” ifadesini sık kullanır.

Bu davranışlar çoğu zaman kasıtlı değil, gelişimsel bir özelliktir. Ancak çocuğun günlük yaşamını, arkadaş ilişkilerini ya da okul başarısını etkiliyorsa destek almak gerekir.

💬 Dürtüsellik Neden Olur?

Dürtüsellik sadece karakterle ilgili değildir. Birçok farklı etkenin bir araya gelmesiyle ortaya çıkar:

Beyin gelişimi: Özellikle dikkat ve planlama bölgesi olan prefrontal korteksin geç olgunlaşması.
Aile ortamı: Aşırı kuralcılık ya da tamamen kuralsız ortamlar çocukta sınır algısını zorlaştırabilir.
Dikkat eksikliği / DEHB: Dürtüsellik genellikle dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ile birlikte görülür.
Model alma: Çocuk, çevresindeki hızlı tepki veren yetişkinleri örnek alabilir.
Stres ve duygusal zorluklar: Kaygı, öfke ya da güvensizlik de dürtüsel tepkileri artırabilir.

🌼 Dürtüsel Çocuğa Nasıl Yaklaşmalı?

Çocuğunuzun dürtüselliğini anlamak, onu değiştirmekten önce gelir.“Yapma, neden böyle davrandın?” yerine “O anda aklından ne geçti?” diye sormak bile büyük fark yaratır.

1. Önce sakin kalın

Çocuğun davranışına aynı hızda tepki vermek dürtüselliği besler. Kısa bir sessizlik, derin bir nefes çoğu zaman en güçlü tepkidir.

2. Küçük adımlarla sınır koyun

“Artık sabırlı ol” demek yerine, “Bu oyunda 10 saniye bekleyelim” gibi ölçülebilir sınırlar belirleyin.

3. Başarısını fark edin

Dürtüsel çocuklar genellikle “yine yapamadım” duygusuyla kendini başarısız hisseder. Her küçük kontrol davranışı mutlaka fark edilmelidir:

“Bu sefer hemen koşmadın, harika bir kontrol örneğiydi!”

4. Görselleştirin

Zamanlayıcılar, trafik ışığı kartları, bekleme görselleri gibi araçlar, çocukların soyut “bekle” kavramını somutlaştırır.

5. Tutarlılık önemlidir

Evde ve okulda kurallar aynı çizgide olmalıdır. Farklı mesajlar çocuğun kafasını karıştırır, dürtüselliği artırır.

💡 Ne Zaman Uzman Desteği Alınmalı?

Eğer çocuğunuzun dürtüsel davranışları:

Akademik başarısını etkiliyorsa,
Arkadaş ilişkilerinde sorun yaratıyorsa,
Kendini suçlu hissetmesine neden oluyorsa,
Sık sık kazalar, öfke patlamaları ya da pişmanlık yaşıyorsa

bir uzmandan destek almak faydalıdır.

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) temelli dikkat–davranış çalışmaları ve MOXO Dikkat Testi gibi objektif ölçümler, çocuğun hangi alanda zorlandığını ve nasıl desteklenebileceğini netleştirir.

🌿 Unutmayın

Dürtüsellik bir “huysuzluk” değil, gelişimsel bir süreçtir. Çocuğunuzun dürtülerini yönetmeyi öğrenmesi zaman alabilir; ama doğru rehberlikle bu beceriler güçlenir. Sabır, anlayış ve tutarlılık, en etkili terapidir.